Stuivende duinen

Gezonde duinen zijn altijd in beweging

De duinen in Nederland zijn uniek natuurgebied en hebben een grote aantrekkingskracht op mensen: weids, stil en met veel bijzondere planten en dieren. Meer dan vijftig procent van alle soorten planten en dieren die in Nederland voorkomen vind je in de duinen.

De duinen beschermen ons ook tegen overstromingsgevaar. Het zijn ‘natuurlijke dijken’ met een belangrijke functie in de kustbescherming. De zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Daarom wordt een robuust duingebied steeds belangrijker als natuurlijke schakel in de bescherming van het achterland tegen overstromingen.

Om deze reden is het belangrijk dat we gezonde en sterke duinen houden. Maar wanneer zijn duinen gezond en sterk? Als ze kunnen stuiven, in beweging blijven en zich blijven vernieuwen. Kortom, als de wind vrij spel heeft.

Waarom moeten duinen stuiven?

Duinen zijn van origine gevormd door de wind. Verstuiving van zand is essentieel voor het gezond houden van duinen. De processen die hebben geleid tot het ontstaan van het huidige landschap, zijn ook de basis voor het voortbestaan en de wijze waarop we er mee omgaan. Zonder verstuiving komt alles vast te liggen en groeit alles dicht waardoor de variatie en daarmee biodiversiteit in het gebied afneemt. Op veel plekken langs de kust werd vroeger de eerste duinenrij met helmgras vastgelegd, waardoor een onnatuurlijke ‘vaste zanddijk’ is ontstaan. Doordat het zand niet meer stuift en doordat er onnatuurlijk veel stikstof op de duinen terechtkomt groeien de duinen dicht met gras, struiken en bomen. Hierdoor verdwijnen de typische zanderige stukken met duinsoorten zoals het duinviooltje en blauwvleugelsprinkhaan. Te veel stikstofneerslag versnelt de verzuring en vermesting van de bodem nog eens extra. Hierdoor verdwijnen veel soorten planten en dieren: de biodiversiteit gaat snel achteruit. En dat is niet het beeld van een levend en gezond duingebied.

Verstuiving zorgt voor het verversen van de bodem omdat er steeds een nieuw laagje zand overheen komt. Bij grote verstuivingen zoals kerven, ontstaat er op een geven moment zelfs nieuwe vorming van duinen. Jonge duinen ontstaan en bestaande duinen worden opgehoogd. De duinen kunnen zich hier weer op een natuurlijke manier verjongen, precies zoals duinen ook zijn ontstaan. Het landschap blijft hierdoor continue in beweging. Niet voor niks worden duinen ook wel het landschap van de eeuwige jeugd genoemd. Op jonge duinen groeien ook weer andere plantsoorten dan op de oudere duinen, wat natuurlijk weer goed is voor de biodiversiteit.

Door het stuiven van het zand groeit het duinmassief ook mee met de zeespiegelstijging. Wil je meer weten hierover? Lees dan verder onder het kopje 'Zijn stuivende duinen gevaarlijk voor de kustveiligheid?'.

Hieronder zie je het verloop van de Noordwest Natuurkern van 2012 tot 2023. Door het graven van sleuven zijn de zandlobben die hierachter liggen met tientallen meters per jaar gegroeid. Je leest meer over dit project op pwn.nl/noordwestnatuurkern.

Gifje waarin de dynamiek van de Noordwest Natuurkern te zien is. Een mooi voorbeeld van stuivende duinen.

Hoe zorgen we ervoor dat duinen kunnen stuiven?

In 2013 hebben we in Nationaal Park Zuid-Kennemerland de eerste duinenrij op vijf plekken diepe V-vormige sleuven gegraven in de duinen. Deze sleuven zorgden voor een enorme verstuiving van zee- en duinzand. De eerste jaren blies de wind ruim 45.000 kuub zand door de sleuven, tot wel twee kilometer verderop het duin in. Door deze overstuiving van de duinen met kalkrijk zand kwamen verdwenen planten en dieren terug en nieuwe soorten vestigden zich in het duingebied. Het stimuleren van natuurlijke zandverstuiving maakt onze duinen weer gezond. Meer weten over de kerven? Bekijk dan de video hiernaast.

Naast het aanbrengen van kerven in de zeereep, zoals in de Noordwest Natuurkern, zijn er nog meer maatregelen die een gezond en dynamisch duinsysteem stimuleren. Op diverse plekken in het duingebied wordt met het aanleggen van stuifkuilen de dynamiek op gang gebracht. Ook de inzet van grazers werkt als een belangrijke motor om de duinen weer in beweging te krijgen.

Natuurherstel aflevering 5: grote kerven in de duinen

Waarom is kalkrijk zand goed?

Kalk voorkomt verzuring van de bodem en nog belangrijker het legt voedingsstoffen vast waardoor deze niet beschikbaar zijn voor de planten. De bodem wordt dus voedselarmer, ook wel schraler genoemd. En van deze schrale bodem houden duinspecifieke soorten juist.

Hieronder zie je in de video een uitleg over het effect van kalk en wat stikstof met de bodem en natuur doet.

Zijn stuivende duinen gevaarlijk voor de kustveiligheid?

Door het creëren en laten ontstaan van kerven in de eerste duinenrij kan zand van het strand verder land inwaarts waaien. Dit zorgt voor flinke ophoging van de achterliggende duinen en een betere kustveiligheid. Hoe robuuster de duinen, hoe beter we beschermd zijn tegen de stijgende zeespiegel door klimaatverandering. Eerst waren valleien achter de eerste zeereep 3 meter boven de zeespiegel, nu zijn de duinen erachter opgehoogd tot meer dan 9 meter boven de zeespiegel. De duinen die ons beschermen en zorgen voor droge voeten, liggen dus een stuk verder landinwaarts.

Wat merken bezoekers hiervan?

De meeste paden zijn aangelegd toen de duinen nog vast lagen en de wind geen vrij spel had op het zand. Op steeds meer plaatsen langs de kust wordt de dynamiek weer op gang gebracht waardoor het zand weer gaat stuiven. De duinen veranderen van vorm en gaan als het ware ‘aan de wandel’ waarbij de wind het zand ver het duingebied inblaast. Op sommige plaatsen komt het zand ook op wandel- en fietspaden terecht. Noodmaatregelen zoals het schoonvegen of verhogen van de paden zijn vaak niet voldoende of zelfs onveilig en bovendien zeer kostbaar. Het is noodzakelijk om de padenstructuur in het duingebied structureel aan te passen aan de huidige tijd.

Veranderingen in het padennetwerk kunnen gevolgen hebben voor de duinbezoekers. Sommige nieuwe plekken kunnen ontdekt worden terwijl andere plaatsen juist minder toegankelijk worden voor bijvoorbeeld fietsers. De komende tijd maken we inzichtelijk welke routes onder invloed van stuivend zand op termijn gaan veranderen. Samen met gemeenten, waterschappen, provincie, bewoners, ondernemers en andere betrokkenen gaan we aan de slag met plannen om de infrastructuur klaar te maken voor de toekomst.

Waar zijn stuivende duinen te zien?

Noordwest Natuurkern

In 2013 hebben we in Nationaal Park Zuid-Kennemerland in de eerste duinenrij op vijf plekken diepe V-vormige sleuven gegraven in de duinen. Dit project heet Noordwest Natuurkern.

Meer lezen

Kerven nabij Castricum

Nabij Castricum zijn in 2019 zeven kerven (de zeven zusters) gegraven. Ten zuiden hiervan komen in 2024 nog enkele kerven in de eerste duinenrij.

Meer lezen

Bergen aan Zee

Op diverse plekken in het duin zijn stuivende duinen te zien. Zoals bij het Melkvlak (Castricum), Verspyckweg (Bergen). Daar kun je met eigen ogen de dynamiek van de duinen ervaren.

Meer lezen

Dynamisering van de zeereep bij Castricum

Het Lazaretduin, een gebied ten zuiden van Castricum aan Zee, krijgt een flinke opknapbeurt. Door jarenlange stikstofneerslag en gebrek aan nieuw kalkrijk zand is de bodem verzuurd en raakt het gebied overgroeid. Planten en dieren die juist thuishoren in de duinen verdwijnen daardoor. Dit willen we tegengaan. Daarom geven we het gebied in het najaar van 2024 een boost.

Wil je meer weten over deze werkzaamheden? Luister dan het fragment terug op NPO Radio 1 en/of op NH Nieuws.

Meer lezen

Waarom moeten duinen stuiven?

Hoe zorgen we ervoor dat duinen kunnen stuiven?

Waarom is kalkrijk zand goed?

Zijn stuivende duinen gevaarlijk voor de kustveiligheid?

Wat merken bezoekers hiervan?

Waar zijn stuivende duinen te zien?

Noordwest Natuurkern

Kerven nabij Castricum

Bergen aan Zee

Dynamisering van de zeereep bij Castricum

Waar worden stuivende duinen gecreëerd?